In het omgevingsrecht is de drempel om op te komen tegen een vergunning sinds kort veel lager. Voorheen kon een belanghebbende alleen naar de rechter stappen als hij eerst zijn zienswijze had ingediend op het ontwerpbesluit. Dat hoeft nu niet meer. Dus, als uw buurman het niet eens is met uw uitbreidingsplannen, hoeft hij geen zienswijze in te dienen, maar kan hij (op het laatste moment) in beroep bij de rechter. Dit is de uitkomst van het Varkens in Nood-arrest.
Varkens in Nood-arrest
Het Nederlandse bestuursrecht kent een zogenoemde ‘personenfuik’. Dit houdt in dat een belanghebbende alleen beroep kan instellen bij de bestuursrechter indien hij eerder een zienswijze heeft ingediend, tenzij hem dit redelijkerwijs niet kan worden verweten. Het Verdrag van Aarhus ziet specifiek op milieuaangelegenheden en regelt de bescherming van het recht van personen op toegang tot informatie, inspraak in de besluitvorming en toegang tot de rechter.
Lidstaten van de Europese Unie moeten volgens dit verdrag waarborgen dat het (betrokken) publiek toegang heeft tot de rechter. De personenfuik beperkt de toegang tot de rechter. Vanuit meerdere kanten klonken geluiden dat dit wel eens in strijd kon zijn met het Verdrag van Aarhus. Daarom heeft de Rechtbank Limburg de vraag voorgelegd aan het Europese Hof van Justitie. Op 14 januari van dit jaar kwam zij met het verlossende antwoord in een zaak van Varkens in Nood tegen een varkensondernemer; de personenfuik is inderdaad in strijd met het Verdrag van Aarhus.
Nationale uitspraken
De uitspraak van het Hof ziet heel specifiek op de situatie dat een belanghebbende, non-gouvernementele organisatie (zoals een milieustichting) geen zienswijze heeft ingediend in het kader van milieuaangelegenheden. Inmiddels zijn er op nationaal niveau een aantal uitspraken gewezen waaruit blijkt dat de uitspraak van het Hof verder strekt dan alleen die gevallen.
De rechtbank Gelderland heeft twee uitspraken gewezen waaruit blijkt dat de uitspraak van het Hof doorwerkt op alle belanghebbenden bij Aarhus-zaken. Zie in dit kader ECLI:NL:RBGEL:2021:935 en ECLI:NL:RBGEL:2021:938. Daarnaast blijkt uit deze twee uitspraken niet alleen dat de ‘personenfuik’ komt te vervallen, maar ook de zogenaamde ‘onderdelenfuik’. De onderdelenfuik houdt dat het in beroep alleen mogelijk is om te klagen over de onderdelen waarover reeds eerder een zienswijze is ingediend. Deze komt te vervallen omdat anders belanghebbenden, die wel een zienswijze hebben ingediend worden benadeeld ten opzichte van de personen die dat niet hebben gedaan.
Niet Aarhus-zaken
Op 14 april 2021 heeft de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (hierna: ‘’de Afdeling’’) een uitspraak gedaan over niet Aarhus-zaken. Omdat niet altijd direct duidelijk is of het gaat om een Aarhus-zaak heeft de Afdeling geoordeeld dat in alle omgevingsrechtelijke zaken waarin een openbare voorbereidingsprocedure van toepassing is, gebruik gemaakt moet kunnen worden van het ruimere toegangsrecht tot de bestuursrechter.
Hierbij geldt wel een kanttekening. De ruimere toegang tot de bestuursrechter bij omgevingsrechtelijke besluiten geldt voorlopig. Dit voorlopige karakter komt omdat de noodzakelijke wetswijziging, naar aanleiding van het Varkens in Nood-arrest, nog niet heeft plaatsgevonden. Zodra de wet is gewijzigd, kan het zijn dat de ruimere toepassing van het toegangsrecht slechts uitsluitend voor Aarhus-zaken gaat gelden. De Afdeling heeft hiervoor gekozen om te verzekeren dat het ruimere beroepsrecht in Aarhus-zaken niet wordt beperkt. De vraag is echter wel hoe veel ruimte de wetgever nog heeft om voor een andere oplossing te kiezen.
Niet-belanghebbende
Ook een niet-belanghebbende kan soms toch bij de bestuursrechter in beroep tegen een omgevings-besluit. Voor een niet-belanghebbende is het echter wel vereist dat hij een zienswijze heeft ingediend. Dit blijkt uit de uitspraak van de Afdeling van 4 mei 2021, de tweede richtinggevende uitspraak van de Afdeling naar aanleiding van het Varkens in Nood-arrest. De niet-belanghebbende kan zowel over de procedure als de inhoud bezwaren indienen bij de rechter. De kans dat het beroep slaagt is alleen niet heel groot; een beroep van een niet-belanghebbende zal veelal stranden op het relativiteitsvereiste .
Gevolgen agrarische praktijk
Voorlopig geldt de ruimere toepassing van het toegangsrecht dus niet alleen voor milieuzaken, maar voor alle omgevingsrechtelijke besluiten. Hieronder vallen bijvoorbeeld besluiten op grond van de WABO (Wet algemene bepalingen omgevingsrecht), Wet milieubeheer, de Wet ruimtelijke ordening, de Tracéwet en de Wet natuurbescherming. Dit behelst een groot deel van de agrarische praktijk. Bij een groot deel van de besluitvorming op agrarisch gebied kan het een belanghebbende dus niet meer worden tegengeworpen dat hij geen zienswijze heeft ingediend. Zoals in het voorbeeld in de inleiding.
Voor veel (agrarisch) ondernemers is dit geen gewenste ontwikkeling. Het is immers makkelijker geworden om een procedure te starten bij de rechter, waardoor een vergunning minder snel onherroepelijk is verleend. Dieren- en milieuactivisten zijn daarentegen zeer verheugd met de recente ontwikkelingen. Zo is recent door MOB naar aanleiding van het Varkens in Nood-arrest een zaak aangespannen tegen de aanvraag van een natuurvergunning van een groot varkensbedrijf in Flevoland.
Naast de agrarische sector vreest ook de bouw voor de gevolgen van het Varkens in Nood-arrest. Grote bouwprojecten zouden hierdoor wel eens vertraagd kunnen worden. Bovendien kan op voorhand minder goed worden ingeschat of partijen in beroep gaan. Door de recente uitspraken is het mogelijk geworden voor partijen om zich pas voor het eerst te melden in de beroepsfase.
Conclusie
In het bestuursrecht heeft een belangrijke wijziging plaatsgevonden. In het kader van milieuaangelegenheden en ook bij omgevingsrechtelijke zaken is het niet meer vereist om vooraf een zienswijze in te dienen om later een beroep in te kunnen stellen bij de rechter. Bij de milieuaangelegenheden is dit gebaseerd op het Verdrag van Aarhus. Ten aanzien van de omgevingsrechtelijke zaken is dit gebaseerd op een uitspraak van de Afdeling.
Mocht u twijfelen over het indienen van een zienswijze? Of wilt u beroep instellen tegen een besluit? Neem dan gerust contact met ons op. Wij helpen u graag verder.
Geschreven door: Michelle Groenewoud (uit dienst) – niet meer werkzaam bij A&S Advocaten
Contactpersoon: Jacoline Kroon – jkroon@aens.nl
Auteur: AenS Advocaten
T: 085 – 48 77 400
E: info@aens.nl