Het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden wees recent arrest in een opmerkelijke zaak. De gemeente Harlingen vorderde door hemzelf verleende staatssteun terug met als reden dat hij deze staatssteun niet had aangemeld bij de Europese Commissie.
Situatie
De gemeente Harlingen had belang bij een perceel van het bedrijf Spaansen in verband met woningbouw. In 2009 heeft de gemeente het terrein van Spaansen gekocht voor € 8,5 miljoen. De locatie is door de gemeente getaxeerd op ruim € 6,1 miljoen (WEV). Een volledige schadeloosstelling zou leiden tot een waarde van ruim € 11,2 miljoen. De gemeente kan alleen tot volledige schadeloosstelling overgaan, als er feitelijk sprake is van een voorzienbare onteigening. Partijen zijn onderling tot een koopsom van € 8,5 miljoen gekomen. Een gedeelte van € 2 miljoen van de koopsom is voorwaardelijk. Dit gedeelte is enkel verschuldigd bij een bedrijfsverplaatsing binnen de eigen gemeente binnen vijf jaar.
In 2013 heeft de gemeente Spaansen gedagvaard. De gemeente vordert terugbetaling van onrechtmatig verleende staatssteun. Volgens de gemeente had de steun gemeld moeten worden. Nu de gemeente dat heeft nagelaten, moet de steun volgens de gemeente aangemerkt worden als onrechtmatig.
Rechtbank
De rechtbank komt in eerste aanleg tot het oordeel dat sprake is van een steunmaatregel in de zin van artikel 107, lid 1 Verdrag Werking Europese Unie (hierna: VWEU), welke steun had moeten worden aangemeld bij de Commissie op grond van artikel 108, lid 3 VWEU. Nu de melding achterwege bleef, is volgens de rechtbank sprake van een onrechtmatige steunmaatregel. De rechtbank komt tot partiële nietigheid van de koopovereenkomst en stelt de koopsom naar beneden bij tot € 6,25 miljoen. Voor Spaansen betekent dit dat hij wel gebonden blijft aan de koopovereenkomst, maar € 2 miljoen moet terugbetalen aan de gemeente.
Hof
Steunmaatregelen moeten in beginsel worden gemeld. Er is sprake van een steunmaatregel als aan vier voorwaarden is voldaan. Ten eerste moet het gaan om een maatregel van de staat of een maatregel die met staatsmiddelen is bekostigd. Dat aan deze voorwaarde is voldaan, stond niet ter discussie. Ook moet de maatregel een selectief voordeel verschaffen aan de begunstigde. Daarvan is volgens het hof sprake, omdat het niet aannemelijk is dat een particuliere koper in dezelfde omstandigheden de afgesproken koopsom zou hebben betaald.
Wanneer de hogere koopsom zou dienen als een evenredige compensatie voor een voorgenomen onteigening zou geen sprake zijn van een selectief voordeel. Volgens het hof was in dit geval echter geen sprake van een daadwerkelijk voornemen tot onteigening.
Ook is volgens het hof voldaan aan de derde en vierde voorwaarde, namelijk vervalsing van de mededinging en beïnvloeding van het handelsverkeer. Hiervoor is voldoende dat Spaansen rechtstreeks concurreert met andere ondernemingen op markten die voor concurrenten openstaan. De steun kan het voor andere marktdeelnemers moeilijker maken om de Nederlandse markt te betreden. Volgens het hof kan ook niet gezegd worden dat de steunmaatregel een zuiver lokaal karakter heeft.
Het bedrag aan steun is substantieel hoger dan het de-minimisbedrag van € 200.000. De steun is daarom niet uitgezonderd van de meldingsplicht.
Het hof komt op basis van het voorgaande tot het oordeel dat sprake is van een steunmaatregel die hersteld moet worden vanwege het nalaten van de melding. Het hof laat de partiële nietigheid echter niet in stand, maar vernietigt de gehele koopovereenkomst.
Volgens het hof zou partiële nietigheid ertoe leiden dat de gemeente wordt beloond voor het schenden van zijn meldingsplicht. Dat is volgens het hof ontoelaatbaar. Ook staat de koopprijs volgens het hof in onverbrekelijk verband met de rest van de overeenkomst. Daarom is partiële nietigheid niet mogelijk. Dit betekent dat de verkoop teruggedraaid wordt. Spaansen moet de gehele koopsom terugbetalen aan de gemeente, maar beschikt weer over het terrein.
Slot
Opmerkelijk is natuurlijk dat de gemeente steun kan terugvorderen die hij zelf onrechtmatig heeft verleend. De nationale rechter die schending van de meldingsplicht van een steunmaatregel vaststelt, is verplicht die schending ongedaan te maken. Dat de gemeente zelf heeft nagelaten te melden, ontheft de rechter niet van deze verplichting. De rechtbank en het hof hadden dus geen mogelijkheid om Spaansen in die zin tegemoet te komen.
Blijf dus kritisch op een overeenkomst met de overheid, zeker wanneer de koopprijs te mooi lijkt om waar te zijn. Zelfs als de wederpartij zelf vindt dat geen sprake is van staatssteun kan de rechter de overeenkomst terugdraaien.
Vindplaats arrest: ECLI:NL:GHARL:2018:9636RHGHR
Auteur: AenS Advocaten
T: 085 – 48 77 400
E: info@aens.nl